Otonom Sinir Sistemi Reseptörleri ve İlaçların Etkisi

Otonom Sinir Sitemi

Genel olarak otonom sinir sisteminde parasempatik etki dinlenme üzerine kuruludur. Sempatik etki ise acil durum modudur. Anatomik olarak torakalumbal segmentlerden çıkanlara OSS sinirleri sempatik; kraniosacral segmentlerden çıkanlar ise parasempatik sinirlerdir. Bu iki komponentin birbirine dengeleyici etkileri vardır. Ancak bazı doku ve organlarda tek tip innervasyon baskınlığı vardır.

Tek tip innervasyona sahip önemli dokular:

SEMPATİK:

• Gözde radial kaslar
• Ekrin Ter Bezleri (lifleri sempatiktir ancak salınan NT
• Asetilkolindir(ach) ve reseptörü muskariniktir)
• Apokrin Ter Bezleri
• Ventrikül kası
• Arter ve Venler (Tahmin edebileceğiniz gibi istisnası ise Erektil organlarda yer alan damarlardır. Bu organlarda yer alan arterler yastıkçıklı arterlerdir ve PS sistem ile kontrol edilir.)

PARASEMPATİK:

• Gözde sirküler kaslar
• GİS (Gastrointestinal Sistem)
• Parotis

Tek tip innervasyona sahip ilk organımız gözdür;

Gözde 3 farklı kas bulunur. Sirküler radial ve silier kaslar. Tablo 1 de de gördüğünüz gibi radial kaslar sempatik innervasyon altındadır ve gözde midriyazis (gözbebeği büyümesi) oluşturur. Sempatik etki gözdeki radial kaslarda konstrüksiyon oluşturur.

Sirküler kaslar parasempatik etki altındadır ve gözde miyozis (gözbebeği küçülmesi) oluşturur. Parasemptaik sistem, radial kaslarda ortaya çıkardığı konstrüksiyon ilke miyozis oluşturur. Yani miyozis de bir konstrüksiyon olayıdır. (Miyozis de midriyazis de birer kontrüksiyon olayıdır. Kaslar farklı olduğu için sonuçlar da farklıdır.)

Tek tip innervasyona sahip 2. bir diğer doku da ekrin ter bezleridir;

OSS açısından iki önemli ter bezi vardır; ekrin ve apokrin.

Her ikisinde de lifler sempatiktir. Ekrin ter bezinde lifler sempatik olmasına rağmen NT asetilkolindir. Yani karşısındaki reseptör muskariniktir. Apokrin ter bezinde lifler sempatiktir ve NT ‘i Nöroepinefrindir (NE). Dolayısıyla karşı taraftaki reseptörlerde α-adrenerjiktir.

Adrenal medulla OSS in bir parçasıdır ve sempatik bir gangliondur. Adrenal medullaya lumbal bölgeden çıkan pregangliyonik lifler gelir. Sempatik gangliyonlardan farklı olarak NE yerine çoğunlukla Epinefrin ya da diğer adıyla adrenalin salgılar. NE ve epinefrinin farkları NE’nin etkisi daha lokal kalırken Nöron kökenli hücrelerden salınanadrenalin, kana geçtiğinde daha sistemik etkiler oluşturur.

OSS’de pregangliyonik kolinerjik reseptörlerle; Postgangliyonik kolinerjik reseptörlerin protein
yapıları ve fonksiyonları birbirinden farklıdır.

NE ve Epinefrinin hedef organ üzerindeki etkisine aracılık eden reseptörlere Adrenerjik reseptör
denir.

Ach, motor sinirlerin etkilerine aracılık ederek kasların kasılmasında ve gevşemesinde görevlidir.

Torakal ve lumbal segmentlerden çıkan pregangliyonik lifler MS’in önünde veya da lateralinde yer
alan gangliyonlarda sinaps yapar. (Yani Preganglionik lifleri kısadır)

Kranial ve sacral seviyelerden çıkan preganglionik lifler hedef organa çok yakın konumlanmış
ganglionlarda sonlanır.

Sempatik liflerin preganglionik lifleri kısa; postganglionik lifleri uzundur.

Parasempatik liflerin perganglionik lifleri uzun; postganglionikleri kısadır.

Nörotransmitterlerin Salınımı:

NT presinaptik nöronlarda veziküllerin içerisinde depolanırlar. Bu transmitterlerin salınımında esas
rol oynayan plato fazında hücre içeri giren Ca++ dur. Ca++‘un hücre içine girmesinde sorumlu olan N tipi voltaj bağımlı Ca kanallarıdır.

Veziküller presinaptik nöronda mikrotübüler ağa tutunurlar. İçeri giren Ca öncelikle “sinaptobrevin” proteinine bağlanır. Bu bağlanma sonucu vezikül sinaptik membrana kadar ilerler.

Vezikül membrana kadar ilerledikten sonra Ca sinaptobrevini bırakır ve “sinaptotagmin” proteinine bağlanır. Bunun sonucunda da vezikül ile sinaptik membran füzyon yapar. Böylece NT sinaptik aralığa dökülür.

Pregangliyonik liflerde Ach oluşumu ve döngüsü

• Asetil coA+ Kolin= Asetilkolin(Ach)
• Kolin sinaptik boşluktan geri emilir(reuptake). Asetil coA mitokondriden gelir.
• Bu İki madde Kolin Asetil Transferaz(KAT) enzimi ile birleştirilir.
• Ardından bir taşıyıcı protein vasıtası ile vezikül içine alınır ve döngü tamamlanır.
• Ach, görevini tamamladıktan sonra sinaptik boşlukta Asetil kolin Esteraz(AchE) tarafından parçalanır.
• AchE hc membranında bulunan bir enzimdir. Bu enzimin bloke olması durumunda Ach lar parçalanmadığı için durdurulmak istenen etki devam eder.

Botinilium toksini ise Ach’ın veziküllerden sinaptik boşluğa salınımını inhibe ederek etki gösterir.
Doğal bir sonucu olarak da kaslara gelen uyarılar bloke edilir.

Adrenerjik sinapslarda üretilen NT’ler kolinerjikte olduğu gibi veziküllerde depolanır ve gelen uyarıyla
sinaptik boşluğa salınır; ancak basamaklar burda daha farklıdır:

Tirozin, Tirozin hidroksilaz ile DOPA’ya çevrilir

DOPA, Dopa dekarboksilaz ile Dopamine çevrilir.

Dopamin vezikül içerisine alınır ve burada Nöroepinefrine(NE) çevrilir.

Ca’nın hücre içine girmesi ve veziküllerin füzyon proteini ile etkileşimi kolinerjik reseptörlerle aynıdır.

Sinaptik aralığa salınan NE adrenerjik reseptörlere etki eder ve ortamdan uzaklaştırılır. Uzaklaştırma
işleminde enzimlerle NT’yi parçalama söz konusu değildir. Uptake-1 ve Uptake-2 pompaları aracılığı
ile hücre içine geri alınır.

Uptake-1 NT salan sinaptik membranda; Uptake-2 hedef hücrenin membranında yer alır.